BUCA EVLERİ RESTORASYON BEKLİYOR - Atalarımızın Toprakları

İzmir’in Buca ilçesi sahip olduğu tarihi yapılar ile öne çıkmaktadır. Bu yapıların bazıları iyi durumdadır. Bazıları ise yıkılmaya yüz tutmuş ya da büyük oranda yıkılmıştır. Gelişmiş ülkelerde tarihi yapıların harap halde durduğuna çok az rastlanmaktadır. Restorasyon çalışmaları genellikle yerel yönetimler tarafından yürütülmekte ve tarihi yapılar titizlikle muhafaza altına alınmaktadır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde ise tarihi yapılar pek çok kez kendi kaderine terk edilmektedir.

Gelişmekte olan ülkelerin restorasyon sorunu maalesef ülkemizde de gözlemlenmekte ve Buca’da da benzer bir şekilde pek çok tarihi ev kendi kaderine bırakılmaktadır. Restore edilse Ege’nin Brugge’ü olabilecek kapasiteye sahip Buca, yönetimlerin ilgisizliği sonucunda pek çok evini kaybetmiştir ve pek çok evini de kaybetmenin eşiğindedir. Gerekli önlemler alınmazsa, Buca’nın nefes alınabilen ender alanlarından olan Dumlupınar Mahallesi de, eşsiz özelliğini kaybetme tehlikesi ile karşı karşıyadır.

Elbette Buca’da başarılı restorasyonlar da gerçekleştirilmiştir. Bunlardan bir kaç tanesine aşağıda yer verelim ve diğerlerine emsal teşkil etmesini umalım:

Yukarıda da görüldüğü üzere Buca’da başarılı bir şekilde restorasyon geçirmiş yapılar var. Bazılarında Buca ve İzmir belediyelerinin katkıları söz konusu. Bazılarında ise bireylerin çabaları söz konusu olmuş. Bir kez daha görüyoruz ki, evlerin restorasyonu bazen külfetli olabiliyor ancak imkansız değil. Belediyenin de teşvikiyle pek çok tarihi Buca evi halen kurtarılabilir.

Elbette Buca evleri kurtarılırken restorasyon adı altında tarihi yapıları da mahvetmemek gerekiyor. Bazı yapılar sözde restorasyon yapılmak suretiyle bütün orijinal özelliğini kaybedebiliyor. Buca’da bu duruma bazı örnekler mevcut:

Tüm bunların yanında bir de sit alanı sorunu vardır. Sit alanı içerisine dahil olmayan tarihi yapılar, büyük tehlike içerisindedir ki bu duruma geçmişteki bir yazıda ayrıntıyla değinilmiştir. Buca’nın sit alanı genişletilmeyecekse bile, sit alanı dışarısında kalan tarihi Buca yapıları teker teker tespit edilip koruma altına alınmalı ve gerekiyorsa kamulaştırılmalıdır.

Aşağıda geçmiş dönemlerde tamamen yıkılan ya da büyük oranda yıkılmış olan başlıca Buca yapılarının hangileri olduğu ve ne zaman yıkıldığına dair basit bir liste hazırlanmıştır. Umuyoruz ki, bu liste daha da uzayıp gitmesin:

Yapı ismi	Sahipleri	Yıkılma tarihi	Konumu
Aliberti Köşkü	De Jongh, Aliberti	1980'ler	30. sokak
Aliotti Köşkü	Aliotti, Hasan Ağa	1931-1932	Hasanağa Bahçesi
Blackler Evi	Blackler	1980'ler	Menderes Caddesi
Bliss Köşkü	Bliss, Ashe, Gordon	1955	DEÜ Dokuzçeşmeler Kampüsü
Ersü Evi	Ersü	1999	79. sokak
Fred Gout Evi	Gout, Braggiotti	?	81. sokak
Hacılar Evi	Hacılar, Ural	1999	Erdem Caddesi, 160. sokak
Hasanağa Evi	Hasan Ağa	1980'ler	Erdem Caddesi, 64. sokak
Marcel Balladur Evi	Balladur	1998	Erdem Caddesi
Renda Köşkü	Renda, Micaleff	2000'ler	81. sokak, 88. sokak
Sevastopoulos Evleri	Sevastopoulos, Baltazzi	?	Erdem Caddesi
Stephanie Farkoh Köşkü	Farkoh	2018	Menderes Caddesi, 112. sokak
Werry Köşkü	Werry, McVittie	1970'ler	Erdem Caddesi, 34. sokak

Üstteki listedeki yapılar yıkılmıştır ve artık yoktur. Ancak yok olan bu yapıların yanına katılması an meselesi olan başka yapılar da bulunmaktadır. Acilen restorasyon gerektiren ve bir an önce restore ettirilmezse yıkılması an meselesi olan önde gelen bazı yapıları ise şöyle sıralayabiliriz:

Elbette yukarıdaki yapılar daha öne çıkan yapılardır. Bu yapıların dışında restorasyon gerektiren pek çok tarihi Rum evi olduğu da unutulmamalıdır.

Türkiye gibi tam olarak sosyal devlet statüsüne erişememiş olan ülkelerde, kaynaklar düzgün bir şekilde dağıtılmadığından ve planlama yapılmadığından elbette tarihi Buca evlerinin restorasyonu günümüzde yapılması zor gözüken bir şey gibi görülebilir. Ancak ”Göç ve Mübadele Evi”nde olduğu gibi güzel örnekler de mevcuttur ve gerekli düzenlemeler yapıldığı takdirde gerisi de gelebilir. Kuşkusuz, miras melesi gibi hukuksal durumlar ortaya çıktığında, bu tür sorunların çözümü için, özellikle tarihi statülere sahip evler konusunda, yasada gerekli değişiklikler yapılmalıdır. Devlet bu tür yapıları kamulaştırma yoluna giderek, restorasyon için gerekli altyapıyı sağlamalıdır.

Günümüzde artan nüfus sonucu halen pek çok yeni binanın inşa halinde olduğu Buca’da, gerektiğinde inşaat yapılması zor yerlere bile pek çok ayarlama yapıldığı göz önüne alınırsa, Buca evlerinin restorasyonunun yapılmaması biraz da engelden ziyade, keyfiliğe dayanıyor gibi gözükmektedir. Oysa ki, rant söz konusu olduğunda pek çok düzenleme kolayca yapılmaktadır. Bu eşsiz evlerin yok olmasının önlenmesi için illa ki bir rant olması beklenmemeli, yerel ve merkezi yönetimler gerekli kurumlarını harekete geçirerek gerekli adımları atmalıdır.