1922'DEN ÖNCE BUCA

İzmir'in biraz dışındaki Buca yerleşkesi, 19. yüzyılda İzmir'in banliyölerinden birine dönüşmüştür. Buca'nın büyümesi, 1770 yılındaki Orlov İsyanı sonrasında Mora Yarımadası'ndan göçmenlerin gelmeye başlamasıyla başlamıştır. Buca, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında önemli derecede Rum nüfusu, toplumu, özel okulları ve koleji ile İzmir'in en varlıklı banliyölerinden biri haline gelmiştir. 

Buca, İzmir kaymakamlığına ve Aydın vilayetine bağlıydı ve tarihi İyonya bölgesi içerisindeydi. Buca için kullanılan diğer isimler ise Voutzas (Βουτζάς) ve Voutsas (Βουτσάς) olmuştur.

1. Büyümesi

Nif Dağı'nın güney eteklerinde bulunan Buca, İzmir'e 9 km uzaklıktadır. Buca'nın yerleşiminin başlangıcı ile ilgili elimizde bir bilgi bulunmamaktadır. Tek bildiğimiz Bizans döneminde çiftlik evlerinin olduğu bir yerleşim bölgesi olduğudur. Ayrıca, Aristotle Fodriere'ye göre dini bir liderin yerleşkesiydi. Türkler'in Fethi ve sonrasında 1770'e kadar bir kaç ev ve çiftlik evinin olduğu bir köydü. Buca'nın büyümesinin ilk evresini Orlov İsyanı oluşturur. Bu dönemde Mora Yarımadası'ndan göçmenler Buca'ya yerleşmişlerdir. Bunun yanı sıra Sakız, Kiterya ve Andros adalarından göçmenler de gelmişlerdir. İkinci gelişme dönemi 1861'de İzmir-Aydın Demiryolu hattının Buca'ya gelmesiyle başlamıştır. Sonrasında İzmir'den ilk Avrupalılar yazlık için gelmeye başlamışlardır. 19. yüzyılda Buca zarif evler ve villalarla dolmaya başlamıştır ve ayrıca bir de tiyatro yapılmıştır. Ulaşımın gelişmesi sayesinde 19. yüzyılın sonunda gittikçe gelişmiş ve kalıcı bir yerleşke haline gelmiştir. İzmirliler, Buca'ya artık sadece tatil için değil kalıcı olarak da gelmeye başlamışlardır. Bunun yanı sıra 19. yüzyıldaki bu gelişimi, tarımı da etkilememiştir. 18. ve 19. yüzyılda çeşitli türlerde üzümler, incir, badem, meyve ve zeytin yetiştirilmiştir. Buca Ovası'na, 1880'den itibaren düzenli bir şekilde tütün de ekilmeye başlanmıştır.

2. Nüfus

Buca nüfusu hakkında bilgilerimiz ancak 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başına dayanıyor. Bu verilerle ancak biraz yorum yapabiliriz. 19. yüzyıl sonunda Buca nüfusu 6,000 civarındaydı. 20. yüzyıl başı için ise kaynaktan kaynağa veriler farklılaşmaktadır. 6,000 gibi rakamlar telaffuz edilse de çoğu kaynağa göre Buca nüfusu 12, 000 civarına yükselmiştir. 19. ve 20. yüzyılda Buca'nın çoğunluğu Rum'dur. Ancak, Rum nüfus hakkında ve diğer toplumların nüfusu hakkında elimizde veriler bulunmamaktadır. Müslümanlar hakkında bilinen çok az sayıda olduklarıdır. 20. yüzyılın başında Buca'da üç tane Rum Ortodoks kilisesi, bir tane Katolik ve bir tane de Protestan kilisesi vardı. Okul sayıları da benzer orandaydı. Buca'da iki tane halk okulu (bir kızlar ve bir erkekler için), bir kaç tane özel okul, dokuz tane özel İngiliz okulu, bir tane Katolik rahibe okulu ve bir tane de Kapuçin papaz okulu vardı. 20. yüzyılda Buca'daki halkın çoğu İzmirli zenginlerden ya da en azından durumu kötü olmayanlardan oluşuyordu ve bunlar zarif evlerde oturmaktaydılar. 19. yüzyılda zengin İzmirli kesim Buca'ya gelmeye devam ettikçe orta ve aşağı tabakadaki Osmanlı ve Avrupalı halk Buca'yı terk etmeye başladı.

Buca İstasyon Caddesi, 20. yy. başı3. Rum Nüfusu

Buca'daki Rum nüfusuna yönelik elimizdeki tek veri Küçük Asya'dan gelmiş olan Rum göçmenlerin ağzından çıkan ifadelere dayanmaktadır. Bu ifadelere göre, Buca Rum nüfusa sahipti ve nüfusun içerisindeki yaşlılar arasından bir kocabaşı (Hıristiyan lider) seçilmekteydi. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında Rum nüfus iki okul (bir kız ve bir erkek), üç kilise ve bir eğitim okuluna sahipti. Bunun yanı sıra bir kaç özel Rum okulu ve kulüpler vardı. Kulüpler arasında en eskisi 1872'de kurulan Eğitim Kardeşliği (Anagenisis) Kulübüydü.

20. yüzyılın başındaki Yunan Konsolos Stamatios Antonopoulos'a göre İzmir'i tek başına anlamak, çevre yerleşkelerindeki ilişkileri görmezden gelerek imkansızdı. İzmir ve çevresindeki yerleşkeler birbirine sıkı sıkıya bağlıydı.

atalarimizintopraklari.com tarafından Yunanca'dan Türkçe'ye çevrilmiştir.

Kaynak: syllogosneouvoutza.blogspot.com